رله‌ها از جمله ادواتی هستند که در بخش‌های مختلف مدارهای قدرت یا فرمان به کار رفته و انواع مختلفی دارند. برخی عملکرد آنها را با کنتاکتور ها مقایسه می‌کنند و برخی دیگر به ترکیب رله‌ها با دیگر ادوات می‌پردازند تا خروجی مطلوب را از سیستم دریافت کنند. در مقالات قبلی به معرفی رله‌های شیشه‌ای پرداخته شده و آنها را با کنتاکتور ها مقایسه کردیم. در این مقاله قصد داریم عضو دیگری از خانواده بزرگ رله‌ها مرسوم به رله ضربه ای یا رله‌های حافظه دار را معرفی نماییم. با ما همراه باشید.
رله ضربه ای چیست؟
رله ضربه ای یا رله حافظه دار یا رله راه پله که به استپ رله یا ایمپالس رله نیز شناخته می‌شود از جمله تجهیزات برق صنعتی است که به واسطه آن می‌توان مدار را قطع و وصل کرد. در ساختار این رله از یک سیم پیچ و هسته آهنی استفاده شده است که با دریافت پالس رله را فعال یا غیر فعال می‌کند. در بالای بوبین رله یک اهرم وجود دارد. حال کافیست تا یک پالس الکتریکی مطابق با مشخصات رله به آن بدهیم. بوبین فعال شده و با استفاده از نیروی الکترومغناطیس، اهرم را به طرف خود می‌کشد و باعث تغییر وضعیت در تیغه‌های رله می‌شود. تفاوت رله ضربه ای با رله‌های معمولی در نوع تغذیه و عملکرد است. در خصوص تغذیه باید بگوییم که تغذیه‌ی رله‌ها با توجه به نام‌های دیگرشان تنها یک پالس الکتریکی است. پس دیگر نیازی به اتصال دائم به برق برای انجام عملیات ندارند و تنها یک پالس یا ضربه کافیست.
عملکرد رله ضربه ای چگونه است؟
عملکرد رله ضربه ای به این صورت است که با هربار اتصال به برق یا دریافت هر پالس الکتریکی، وضعیت خروجی را معکوس می‌کند. برای مثال اگر رله در حالت فعال باشد و ورودی را به خروجی متصل کرده باشد؛ در این صورت با دریافت اولین پالس، ارتباط ورودی را با خروجی قطع کرده و غیر فعال می‌شود. با دریافت پالس بعدی، مجدداً ارتباط بین ورودی و خروجی برقرار می‌شود. در این رله نیازی به استفاده از کلیدهای خود نگهدار و یا مدار برگشتی یا شستی استپ نیست. بلکه وجود شستی‌های ضربه‌ای از نوع NO مانند شستی استارت یا کلید زنگ کافیست. می‌توان از رله ضربه ای برای راه اندازی یک الکتروموتور یا پمپ آب استفاده کرد. همچنین می‌توان سیستم روشنایی یک راه پله را با استفاده از این رله‌ها راه اندازی کرد تا دیگر نیازی به استفاده از تایمر نباشد. همچنین می‌توان از این رله در مدارات فرمان اتوماسیون نیز استفاده کرد.
سیم کشی و مدار رله ضربه ای
برای آشنایی هر چه بیشتر با رله ضربه ای و توضیح در خصوص نحوه سیم بندی آن، به ذکر یک مثال در خصوص استفاده از این رله در روشنایی راه پله‌های ساختمان‌ها بسنده می‌کنیم. به تصویر زیر دقت کنید:
مطابق با تصویر در ابتدا از شینه فاز (L) به کلیدهای ضربه ای (مانند کلید زنگ) سیم کشی می‌نماییم و خروجی کلیدها را به شینه دیگری متصل می‌کنیم. در ادامه از شینه دوم یک سیم به پایه بوبین رله (A1) وصل می‌کنیم. همچنین از شینه نول (N) یک سیم به پایه دوم بوبین رله (A2) وصل می‌کنیم. تا اینجای کار اتصال برق به بوبین رله میسر شد. حال باید کنتاکت رله را سیم بندی کنیم. برای انجام این کار لازم است از شینه فاز یک سیم به پایه 1 کنتاکت رله وصل کنیم. در ادامه خروجی کنتاکت رله یا پایه 2 را به مصرف کننده (برای مثال یک یا تعدادی لامپ) وصل می‌کنیم. در نهایت از شینه نول نیز به مصرف کننده سیم کشی می‌کنیم. حال مدار ما تکمیل است. هر زمان که یکی از کلیدها فشار داده شود؛ یک پالس الکتریکی از سیم فاز به بوبین رله اعمال شده و وضعیت کنتاکت های رله را تغییر می‌دهد. در نتیجه چراغ‌ها روشن یا خاموش می‌شوند.
انواع رله ضربه ای
به طور کلی رله‌های ضربه‌ای را می‌توان از چهار نظر مورد بررسی کرد و بر همین اساس آنها را در انواع مختلفی دسته بندی کرد. در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم:
1) انواع رله ضربه از نظر رنج ولتاژ
رله‌های ضربه را می‌توان برای رنج ولتاژهای مختلف با جریان مستقیم یا متناوب استفاده کرد. البته رنج ولتاژ بر اساس چارچوب و استانداردهای خاص به خود می‌باشد. شرکت‌های تولید کننده رله‌های ضربه‌ای در حال حاضر برای جریان‌های مستقیم، رله‌هایی با دامنه ولتاژ 12،24،48 و 110 ولت را تولید کرده‌اند. همچنین برای جریان‌های متناوب، رله‌هایی با دامنه ولتاژ 24،48،110،120،220،230 و 240 ولت تولید شده است. در حال حاضر با توجه به کاربرد پایین رله‌های ضربه‌ای در مدارات سه فاز جریان متناوب، رله‌های سه فاز ضربه‌ای تولید نشده‌اند.
2) انواع رله ضربه از نظر جریان نامی
برندهای مختلف علاوه بر ولتاژ، جریان نامی مشخصی را نیز برای رله‌ها در نظر گرفته‌اند. عموم رله‌های ضربه‌ای دارای جریان نامی 10، 16 و 32 آمپر هستند.
3) انواع رله از نظر کنتاکت های رله
هر رله ضربه می‌تواند شامل یک یا چند کنتاکت باشد که این کنتاکت ها یا از نوع NO و یا از نوع NC می‌باشد. بر همین اساس شرکت‌ها اقدام به تولید انواع رله ضربه‌ای با کنتاکت های مختلف، متشکل از این دو نوع می‌نمایند.
4) انواع رله ضربه از نظر برند
در حال حاضر در بازار ایران تقریباً 4 الی 5 برند در زمینه این محصول فعال هستند که دو برند از دیگر برندها معروف‌تر و پر فروش تر هستند:
الف ) برند فیندر (Finder)
در دو سری 20 و 26 در بازار به فروش می‌رسند. سری 20 دارای جریان نامی 16 آمپر و قابل نصب بر روی ریل مینیاتوری می‌باشد و شکل آن مشابه کلیدهای مینیاتوری است. سری 26 نیز مشابه با رله شیشه‌ای های کتابی بوده و دارای جریان نامی 20 آمپر می‌باشد. این رله ضربه‌ای بر روی پایه یا پنل نصب می‌شود.
ب) برند اشنایدر الکتریک ( Schneider Electric)
رله ضربه ای های اشنایدر با نام ایمپالس رله شناخته می‌شوند و دارای نام اختصاری Acti9 iTL می‌باشند. این سری رله‌هایی با جریان نامی 16 آمپر هستند که در پنج دسته با ویژگی‌های مختلف دسته‌بندی می‌شوند:
1- سری iTL که دارای قابلیت قطع و وصل با یک شستی هستند.
2- سری iTLc که دارای قابلیت کنترل گروهی و یکپارچه هستند.
3- سری iTLi که دارای کنتاکت NC هستند.
4- سری iTLM که قابلیت قطع و وصل با شستی ON و OFF را دارند.
5- سری iTLs که دارای تیغه کمکی می‌باشد.
در این مقاله به معرفی رله ضربه ای، نحوه سیم بندی و مدل‌های مختلف آن پرداختیم. از جمله سوالاتی که توسط مشتریان و کاربران سایت عنوان می‌شود؛ معرفی یک برند ایرانی در این محصول است. متأسفانه تا به امروز هیچ برند معتبر ایرانی اقدام به ساخت رله ضربه‌ای ایرانی نکرده است. امیدواریم در ادامه این محصول نیز در داخل ساخته شده و به سبد محصولات افزوده شود. شما می‌توانید سؤالات و نظرات خود را در رابطه با این مقاله از طریق بخش نظرات در پایین همین مقاله و یا از طریق ارتباط با کارشناسان، با ما در میان بگذارید. انرژی در دستان تو!
