در یک تابلو برق همواره نیازمند تجهیزی هستیم که بتواند هم عملیات کلید زنی را برای ما انجام دهد، هم از تجهیز پایین دستی ما حفاظت کند و هم بتواند در قسمت فرمان ایفای نقش کند. شاید اولین تجهیزی که به ذهنمان برسد «رله‌ها» باشند. اما داستان از آنجایی شروع می‌شود که شما می‌خواهید از همان رله نه تنها برای برق جریان متناوب استفاده کنید؛ بلکه می‌خواهید این توانایی را داشته باشد که آمپراژهای بالا را برای راه‌اندازی و شار جریان پوشش دهید. در اینجاست که پای «کنتاکتورها» با ابعاد بزرگ‌تر و عملکردی مشابه با رله و با تجهیزات جانبی بیشتر وارد کار می‌شوند. اگرچه سن این تجهیز از بسیاری از تجهیزات برق صنعتی بالاتر است؛ اما تا به امروز همچنان در تابلو برق‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفته و بسیاری از کارها را به‌پیش می‌برد. برای آشنایی کامل با این تجهیز با ما همراه باشید.
کنتاکتور چیست؟
کنتاکتور تجهیزی است که تشابه سخت افزاری با رله داشته و شامل پلاتین‌ها، بوبین و کنتاکت‌های کمکی است. در نتیجه می‌توان از آن برای مدارهای قدرت و فرمان در تابلو برق‌های صنعتی استفاده کرد. کنتاکتورها به واسطه وجود بوبین‌های متنوع قابلیت استفاده در تابلو های مختلف را دارد. همچنین پلاتین‌های آن برای تحمل رنج بارهای مختلف در نظر گرفته شده که این هم سبب استفاده از کنتاکتور در تابلوهایی با بارهای مختلف می‌شود.
اجزای کنتاکتور
کنتاکتور از علم الکترومغناطیسی برای انجام عملیات استفاده می‌کند. در کنار و یا در زیر پلاتین‌های ترمینال قدرت، هسته آهنی دوقسمتی E شکل قرار گرفته که در بین این دو E، سیم‌پیچ قرار دارد. این سیم‌پیچ بر اساس مقدار ولتاژ، نوع جریان و ابعاد کنتاکتور دارای سیم با ضخامت مختلف و تعداد دور مختلف است. در بیرونی‌ترین بخش هم تیغه‌های فرمان تحت عنوان حالت باز (NO) و حالت بسته (NC) وجود دارد. شما می‌توانید برای دریافت اطلاعات بیشتر نگاهی به مقاله انواع کنتاکتور بیندازید.
انواع کنتاکتورها
کنتاکتورهای AC و DC دارای انواع مختلفی هستند. تقریباً 45 تیپ کاری مختلف برای کنتاکتورها داریم که بخشی از آنها را در مقاله معرفی انواع کنتاکتور، بخش جدول انواع کنتاکتور بر حسب نوع جریان آورده ایم. در این جدول بر اساس نوع بار و نوع جریان، دسته یا نوع کنتاکتور مشخص می‌شود.
نوع AC-3 معروف‌ترین مدل است که کاربرد آن برای موتورهای قفس سنجابی می‌باشد. نوع دیگر آن مدل AC-1 بوده که به منظور بارهای غیر القایی یا القایی ناچیز یا مقاومتی کامل به کار می‌رود.
از کنتاکتورها برای مصارفی چون سوئیچینگ لامپ تخلیه الکتریکی، سوئیچینگ ترانسفورماتورها، سوئیچینگ بار خازنی و… نیز استفاده می‌شود. به طور کلی کنتاکتورها به این انواع تقسیم می‌شوند:
- کنتاکتور قدرت یا کنتاکتور سه فاز
- کنتاکتور فرمان
- کنتاکتور خازنی
قدرت قطع کنتاکتور چیست؟
مطابق با مواردی که در بخش قبلی توضیح دادیم؛ گاهی اوقات سؤال می‌شود که قدرت قطع در کنتاکتورها بر چه اساسی است؟ یک کنتاکتور باید سه نوع جریان را تحمل کند؛ جریان راه‌اندازی، جریان نامی (یا دائمی) و جریان اتصال کوتاه. میزان قدرتی که به واسطه آن کنتاکتور می‌تواند قوس الکتریکی ناشی از قطع و وصل کنتاکت‌ها را تحمل نماید قدرت قطع کنتاکتور می‌نامند که عموماً بر روی بدنه آن یادداشت شده است.
جدول قدرت قطع کنتاکتور همان جدول انواع کنتاکتورها است که در مقاله معرفی انواع کنتاکتور به تعدادی از آنها اشاره کرده‌ایم.
مزایای یک کنتاکتور نسبت به یک کلید دستی
کنتاکتور به دلیل داشتن کنتاکت‌های کمکی و تجهیزات قابل نصب دیگر نظیر بی متال، واحد خازنی، تایمر بادی و… عملکرد بهتر و قابل توجهی نسبت به کلید دستی دارد و از طرفی قابلیت خودکار شدن از طریق مدار فرمان برگشتی و اینترلاک را دارد. این در حالی است که شما با استفاده از یک کلید دستی نمی‌توانید هم‌زمان هم مدار قدرت و هم مدار فرمان را تحت کنترل خود در آورید. دیگر مزایای کنتاکتور نسبت به کلید دستی به شرح زیر است:
- توانایی اتصالات به دفعات بالا (بیش از 15 میلیون بار)
- امکان کنترل از راه دور یا از چند ورودی متفاوت
- اتصال آسان به تجهیزات اتوماسیون صنعتی
در صورت قطعی برق هر دو تجهیز قطع می‌شوند؛ اما با وصل مجدد برق، کنتاکتور نیاز به راه‌اندازی مجدد دارد.
تفاوت رله و کنتاکتور
ما تمامی این تفاوت‌ها را در مقاله تفاوت رله و کنتاکتور بررسی کرده‌ایم. با این حال به چند مورد مهم اشاره می‌کنیم:
- ظرفیت بار:
پوشش جریانی کنتاکتور فراتر از یک رله بوده و می‌تواند تا رنج 800 آمپر را پوشش دهد.
- سرعت کلید زنی:
برای انجام عملیات سریع و یا قطع و وصل‌های مکرر، استفاده از رله در جریان‌های پایین مناسب‌تر است.
- تعمیرات:
قابلیت تعویض بوبین برای کنتاکتور مقدور است و این در حالی است که برای رله این اهم امکان‌پذیر نیست.
- کاربردها:
کنتاکتورها عموماً برای مدارهای سه فاز استفاده می‌شود. این در حالی است که رله برای سیستم‌های تک‌فاز کاربرد دارند. معمولاً برای سوئیچینگ موتورها، خازن‌ها و ادوات صنعتی از کنتاکتورها و برای مدارهای کنترلی، اتوماسیون، حفاظت از مدار و سوئیچینگ‌های الکترونیکی از رله استفاده می‌شود.
- طراحی:
رله‌ها عموماً به صورت یکپارچه و به نوعی کمپکت طراحی شده‌اند که این مورد عملاً اجازه تغییر در قطعات و تعمیر آنها را نمی‌دهد. این در حالی است که کنتاکتور از چند جز ساخته شده که عموماً قابلیت تفکیک، تعمیر و تعویض را دارند.
- مصرف برق:
از آنجایی که رله‌ها برای آمپراژهای پایین‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرند و بوبین‌هایشان کوچک‌تر است، می‌توان گفت مصرف برق کمتری دارند. البته آنچه در این بخش حائز اهمیت است، بار مصرفی و مدت زمان استفاده از تجهیز است. این دو متغیر می‌توانند بر روی میزان مصرف اثر مستقیم داشته باشند.
- اندازه:
ابعاد رله‌ها همواره از ابعاد کنتاکتورها کوچک‌تر بوده و در محیط‌هایی که امکان یا دسترسی لازم برای استفاده از کنتاکتور مقدور نیست، استفاده از رله مناسب‌تر است.
- قیمت:
در جریان‌های بالا قیمت کنتاکتورها بیشتر از رله است. در جریان همسان، بر اساس تعداد کنتاکت و نوع بوبین ممکن است قیمت رله از کنتاکتور بالاتر یا پایین‌تر باشد.
عوامل مؤثر بر قیمت یک کنتاکتور چیست؟
عواملی مثل برند، مقدار جریان، نوع جریان و ولتاژ بوئین و اقلام جانبی بر قیمت نهایی کنتاکتور اثرگذارند.
- برند انتخابی: برندهای اروپایی گران‌ترین و برندهای چینی ارزان‌ترین کنتاکتورها را دارند.
- رنج جریان: با افزایش رنج جریان نامی از 6 به 800 آمپر قیمت کنتاکتور افزایش می‌یابد.
- نوع جریان تغذیه بوبین: بوبین‌های DC از بوبین‌های AC گران‌ترند.
- ولتاژ بوبین: رنج ولتاژی متداول برای کنتاکتورها 220 ولت می‌باشد و برای رنج خارج از آن باید هزینه بیشتری پرداخت شود.
- اقلام جانبی: اقلام جانبی دارای قیمت جداگانه بوده و در صورت نصب، قیمت کنتاکتور را افزایش می‌دهد.
لوازم جانبی کنتاکتورها
لوازم جانبی کنتاکتورها متنوع بوده و در اینجا به شش مورد اشاره می‌کنیم:
- کنتاکت کمکی
این تجهیز به منظور افزایش تعداد کنتاکت فرمان به بیش از یک عدد به کار می‌رود.
- تایمر الکتریکی و تایمر پنوماتیکی
این تجهیز بر روی کنتاکتور سوار شده و بر اثر آن پس از گذشت زمان تنظیم شده، کنتاکت‌های روی آن تغییر وضعیت می‌دهند.
- واحد خازنی
واحدهای خازنی به منظور حفاظت و فرمان دادن برای مدیریت بانک‌های خازنی به کار می‌رود.
- اینترلاک مکانیکی
این قطعه زمانی استفاده می‌شود که دو کنتاکتور در کنار یکدیگر داریم و می‌خواهیم به صورت یکی پس از دیگری کار کنند.
- نویز گیر
این قطعه به منظور جلوگیری از اثرگذاری نویز تولیدی ناشی از قطع و وصل کنتاکتور استفاده شود.
- پلاتین کنتاکتور
پلاتین از جمله قطعات داخلی کنتاکتور است که به مرور زمان و با قطع و وصل‌های مکرر دچار فرسودگی و استهلاک می‌شود و باید تعویض شود. تعویض پلاتین تنها برای کنتاکتورهای جریان بالا امکان‌پذیر است.
در مقاله معرفی انواع کنتاکتور به معرفی کامل آنها به همراه تصاویر پرداخته‌ایم.
پلاک خوانی کنتاکتور و معرفی علائم روی کنتاکتور
بر روی پلاک‌های کنتاکتور المان‌های ولتاژی و جریانی مختلفی قرار گرفته است که برای شناسایی دقیق کنتاکتور یادداشت شده است. این مؤلفه‌ها شامل موارد زیر است:
الف) مولفه‌های ولتاژی
- ولتاژ نامی (Ue)
- ولتاژ عایقی (Ui)
- ولتاژ ضربه (Uimp)
- ولتاژ عبوری (Uc)
- مشخصات مربوط به پلاتین‌های کمکی
ب) مولفه‌های جریانی
1- مولفه نشان دهنده نوع بار قابل اتصال
2- جریان مجاز قابل عبور (Ith)
ج) عمر مکانیکی کنتاکتور
برای آشنایی بیشتر با این علائم می‌توانید نگاهی به مقاله آموزش پلاک خوانی کنتاکتور بیندازید.
راهنمای خرید کنتاکتور
برای خرید یک کنتاکتور مناسب باید موارد مختلفی را در نظر گرفت؛ اما به طور کلی پیش از تهیه این تجهیز ابتدا موارد زیر را مشخص کنید:
- نوع بار مصرفی یا کاربرد آن
- مطابق با نوع بار و توان نامی آن، جریان کاری کنتاکتور را مشخص کنید.
- ولتاژ تغذیه بوبین را مشخص کنید
- تعداد و نوع کنتاکت‌های NO و NC را مشخص نمایید.
- در صورت نیاز برای کنتاکتور خود بی متال تهیه کنید.
- در صورت نیاز اقلام جانبی همراه با آن را در نظر بگیرید.
- برند موردنظر خود را از بین برندهای معتبر و باکیفیت موجود در بازار که دارای ضمانت و خدمات پس از فروش هستند مشخص کنید.
نحوه تست کنتاکتور
با وجود یک برق مصرفی مشخص و متناسب با بوبین کنتاکتور، چراغ سیگنال، بار مصرف کننده یا مولتی‌متر می‌توان کنتاکتور را تست و از صحت عملکرد آن اطمینان نمود. برای مثال ما از یک الکتروموتور استفاده می‌کنیم.
1- ابتدا سیم برق ورودی به کنتاکتور را وصل کرده و خروجی‌های آن را به الکتروموتور متصل کنید. برای این کار لازم است تا سربندی ترمینال الکتروموتور مطابق با پلاک روی آن باشد.
2- در ادامه ولتاژ تغذیه بوبین کنتاکتور را به آن بدهید. با وصل کردن برق ورودی توسط کلید بالا دستی، بوبین کنتاکتور فعال شده و ترمینال‌های ورودی کنتاکتور، برق را به ترمینال‌های خروجی می‌دهند و در نهایت الکتروموتور روشن می‌شود.
3- در ادامه با استفاده از یک چراغ سیگنال کنتاکت‌های آن را که تغییر وضعیت داده‌اند چک کنید.
4- در نهایت با استفاده از یک مولتی‌متر، ولتاژهای ورودی خروجی، جریان و.. را بررسی کنید.
مقاله تست سالم بودن کنتاکتور به کامل‌ترین شکل ممکن، نحوه تست کنتاکتور را به شما آموزش می‌دهد.
روش نصب کنتاکتور
کنتاکتورهای رنج جریان کوچک بر روی ریل مینیاتوری و کنتاکتورهای رنج جریان بالا مستقیماً بر روی بدنه تابلو نصب می‌شوند. در ادامه بر اساس نوع برق که تک‌فاز یا سه فاز است، سیم‌بندی ترمینال‌های قدرت انجام می‌شود.
تغذیه بوبین هم با استفاده از یک سیم فاز و یک سیم نول انجام می‌شود.
از کنتاکت‌های فرمان برای انجام عملیات مختلف دیگر تابلو و یا استفاده به عنوان خودنگهدار برای راه اندازی خود کنتاکتور استفاده می‌شود. شما می‌توانید جزئیات روش مجزای نصب تک‌فاز یا سه فاز کنتاکتور در مدار را در مقاله نحوه نصب انواع کنتاکتور به همراه آموزش تصویری مشاهده فرمایید.
معرفی بهترین برندهای کنتاکتور
کنتاکتور به عنوان تجهیزی که از گذشته‌های دور تا به اکنون در بازار موجود بوده است؛ دارای تنوع بسیار در برند است. با این حال ما به چند برند مطرح کنونی بازار اشاره می‌کنیم. در میان برندهای اروپایی موجود می‌توان به «اشنایدر الکتریک» و «زیمنس» اشاره کرد. در بین برندهای کره‌ای برندهای «LS» و «هیوندا» در مقابل برندهای ژاپنی همچون «میتسوبیشی» و…. از فروش بیشتری برخوردارند. برندهای چینی مطرح در بازار «چینت الکتریک» و «هیمل» به چشم می‌خورند. اما در نهایت برندهای داخلی را داریم که می‌توان به «پارس فانال»، «المان صنعت (ISBS)»، «الکترو کاوه» و… اشاره کرد.
مجموعه برق و انرژی بهترین برندهای منتخب بازار را در محصولات کنتاکتور خود در نظر گرفته و شما می‌توانید توضیحات و قیمت این محصولات را در صفحه خرید کنتاکتورها سایت مشاهده نمایید.
در این مقاله سعی کردیم تا به طور خلاصه شما را با تجهیز کنتاکتور، لوازم جانبی، طریقه نصب، تست تجهیز و معرفی برندهای بنام آن آشنا نماییم. شما می‌توانید با مطالعه مقالات تکمیلی، دانش خود را در خصوص استفاده از این تجهیز بالا برده و در صورت نیاز اقدام به تهیه آنها نمایید. همکاران شما در برق و انرژی آماده ارائه مشاوره و خدمات فروش در زمینه انواع کنتاکتورها و تجهیزات جانبی هستند. شما می‌توانید از طریق آنلاین یا با تماس تلفنی از آخرین شرایط فروش و قیمت‌ها باخبر شده و سؤالات تخصصی خود را با ما در میان بگزارید. انرژی در دستان تو!
