یکی از موضوعاتی که همواره مورد توجه کارشناسان سیستم‌های برق صنعتی بوده است؛ مسائل مربوط به استفاده از کنتاکتور ها می‌باشد. این مسائل شامل نحوه استفاده صحیح از این قطعه، اطمینان از داشتن عملکرد مکانیکی و الکتریکی بالا، سالم بودن کنتاکتور مطابق با رنج جریان عنوان شده توسط شرکت تولید کننده، آگاهی از علائم خرابی آن و در نهایت تعمیر کنتاکتورهای خراب است. باتوجه به کاربرد زیاد این قطعه و قیمت نسبتاً بالای آن در رنج‌های جریانی بالا، بسیاری از مهندسان و مدیران فنی کارخانجات نگاه ویژه‌ای بر عیب یابی و تعمیر کنتاکتورهای خود دارند. علائم خرابی می‌توانند در زمان تست یا در هنگام کار خود را نشان دهند؛ بر همین اساس در ابتدای مقاله، اشاره به تست‌هایی می‌کنیم که نشان از خرابی یا عملکرد غیر صحیح کنتاکتور دارند و در ادامه به تفسیر عوامل خرابی کنتاکتور ها می‌پردازیم. در نهایت، به شما راه حل‌هایی را در جهت رفع عیوب کنتاکتور، پیشنهاد خواهیم داد. با ما همراه باشید.
تجهیزات مورد نیاز تست سالم بودن کنتاکتور
لازم است پیش از نصب کنتاکتور در مدار و یا در صورت بروز عیب در کارکرد آن، با انجام تست‌هایی از سالم بودن قطعه خود، مطمئن باشیم. انجام تست‌ها و اطمینان یافتن از سالم بودن قطعات؛ زمینه بروز حوادث مالی و جانی احتمالی را کاهش می‌دهد و همچنین از بروز خطرات فنی بیشتر در آینده جلوگیری می‌کند. انجام تست‌های سالم بودن کنتاکتور ما را در عیب یابی کنتاکتور کمک خواهد کرد. این تست‌ها پیچیده نبوده و برای انجام آنها؛ نیازمند ابزارهای زیر هستیم:
- منبع تعذیه ترجیحاً قابل تنظیم ( فانکشن ژنراتور)
- مولتی متر
- تعدادی سیم
- بار مناسب
نحوه تست کنتاکتور
1) تست بوبین کنتاکتور
برای انجام این تست، مطابق با ولتاژ نامی کنتاکتور، به بوبین آن برق می‌دهیم. حال متناسب با نوع کنتاکتور، این ولتاژ می‌تواند از نوع جریان مستقیم یا جریان متناوب باشد. به محض برق دار شدن بوبین، شار مغناطیسی در هسته آهنی باید برقرار شود و پلاتین‌ها متصل شوند. در این صورت باید صدای کلیکی شنیده شود و در صورتی که کنتاکتور شما دارای نشانگر مکانیکی باشد؛ با تحریک بوبین باید جابجا شود.
2) تست پلاتین‌های کنتاکتور
برای انجام این تست؛ نیاز به مولتی متر داریم. به این منظور، مولتی متر را در وضعیت اتصال کوتاه، بوق یا دیود قرار دهید. در حالت عادی (خاموش) چنانچه هر دو پایه ورودی ترمینال قدرت و خروجی ترمینال قدرت یا ورودی با ورودی یا خروجی با خروجی را با استفاده از مولتی متر به یکدیگر متصل کنید؛ نباید صدای بوقی از مولتی متر شنیده شود و یا نمایشگر مولتی متر باید مقدار بی نهایت را نشان دهد.
در وضعیت اتصال برق به بوبین کنتاکتور دو حالت وجود دارد:
1- هر ورودی ترمینال قدرت باید به خروجی ترمینال قدرت روبروی خود متصل باشد. یعنی چنانچه شما با استفاده از پرآب مولتی متر پایه L1 را به T1 و الی آخر متصل نمایید؛ باید صدای بوق شنیده شده و نمایشگر مولتی متر عدد صفر یا کمتر از 10 تا 50 را به معنی اتصال کوتاه نمایش دهد.
2- همچنین هیچ دو ترمینال ورودی و هیچ دو ترمینال خروجی نیز نباید با یکدیگر ارتباط داشته باشند. یعنی به طور مثال، نباید بین ترمینال‌های L1 و L2 یا T1 و T3 و از این قبیل ارتباطی وجود داشته باشد ( نباید مولتی متر بوق بزند). این مورد در خصوص حالت ضربدری پایه‌های ورودی و خروجی نیز صدق می‌کند (مثلاً پایه L1 و T2 نباید به یکدیگر ارتباط بدهند).
3)تست تیغه های فرمان
تست تیغه‌های فرمان در کنتاکتورها مهم است زیرا در بسیاری از مدارها از تیغه‌های فرمان استفاده شده و وجود تیغه‌های معیوب موجب عدم کارکرد صحیح مدار قدرت و فرمان می‌شود. برای انجام تست تیغه‌های مدار فرمان با استفاده از مولتی متر به صورت زیر عمل می‌کنیم:
1- در حالتی که بوبین کنتاکتور به برق متصل نباشد؛ دو سر پراب مولتی متر را به پایه های NO1 و NO2 متصل می‌کنیم. در این صورت نمایشگر مولتی متر باید وضعیت بی نهایت ( بدون بوق) را نمایش دهد. همچنین در ادامه پایه‌های NC1 و NC2 را به هم متصل می‌کنیم که در این صورت مولتی متر بوق می‌زند.
2- در حالتی که بوبین کنتاکتور را به برق متصل می‌کنیم و وضعیت پلاتین‌ها تغییر می‌کند؛ وضعیت تیغه‌های فرمان نیز باید تغییر کند. در این حالت تیغه‌های NO باید به تیغه‌های NC تبدیل شوند. در نتیجه با اتصال پراب به پایه‌های NO1 و NO2 باید صدای بوق شنیده شود. همین مسئله در خصوص پایه‌های NC صدق می‌کند که باید به حالت NO بروند. در این حالت با اتصال پراب مولتی متر به پایه‌های NC1 و NC2 نباید بوقی شنیده شود.
در صورت وجود ایراد در هر قسمت از تست‌ها کافیست به مطالعه بخش بعدی بپردازید. در این بخش قصد داریم علائم خرابی کنتاکتور را عنوان کنیم و در نهایت راه حل‌های مناسبی را به شما ارائه دهیم.
علائم خرابی کنتاکتور
با توجه به ساختار کنتاکتورها و انواع آنها که در مقاله ” انواع کنتاکتور” به بررسی آنها پرداختیم؛ به طور کلی در خصوص کنتاکتورهای مدار قدرت سه فاز این امکان وجود دارد که در سه بخش علائم خرابی وجود داشته باشد:
- در بخش پلاتین و ترمینال های قدرت کنتاکتور
- در بخش هسته و سیم پیچ کنتاکتور
- در بخش پلاتین های فرمان کنتاکتور
آگاهی از علائم خرابی به ما این امکان را می‌دهد تا در زمان بروز خرابی در قطعه با آگاهی از عوامل درونی یا بیرونی به سراغ عیب یابی کنتاکتور برویم. محل نصب کنتاکتور در مدار قدرت تابلو برق‌ها می‌باشد و با یافتن علت خرابی کنتاکتور، تعمیر آن آسان می‌شود. به طور کلی 5 عامل خرابی را برای کنتاکتور ها می‌توان در نظر گرفت:
1) امکان اتصال کوتاه شدن کنتاکتور
این مورد در خصوص کنتاکتورها به وفور دیده می‌شود، در این حالت کنتاکتور در حالت خاموش نیز جریان برق را از ترمینال قدرت خود عبور می‌دهد. علت بروز این خطا یکی از عوامل زیر است:
الف) کارکردن کنتاکتور در محیط آلوده اعم از گردو غبار، رطوبت بالا، بخار غلیظ و گازهای شیمیایی خورنده
ب ) آسیب دیدگی از ناحیه جرقه گیر که سبب اتصال کوتاه در ترمینال‌های خروجی می‌شود.
ج) عملکرد نادرست کنتاکتور در حالت اتصال و انفصال جریان برق
راه حل: ابتدا از مناسب بودن محیط کار قطعه مطمئن شوید. سپس برای عیب‌یابی کنتاکتور، به سراغ بازدید جرقه گیر و تنظیم آن رفته و در نهایت مدار مکانیکی کنتاکتور را چک کنید.
2) عدم بازگشت یا بالاپریدن هسته آهنی کنتاکتور
عوامل زیر موجب خطا در عملکرد هسته می‌باشند:
الف) کم بودن ولتاژ تغذیه یا خارج از محدوده تغذیه
ب) عدم وجود جریان برق یا وجود مشکل در حلقه کنترل تابلو برق
ج) سوختگی یا نیم سوز بودن سیم پیچ کنتاکتور
د) وارد شدن فشار بیش از حد به فنر کنتاکتور
ه) از دست رفتن انعطاف پذیری فنریا آهنربای کنتاکتور
راه حل: ابتدا دامنه ولتاژ منبع تغذیه را چک کنید سپس مدار کنترل تابلو برق را بررسی کنید و در نهایت قطعه را باز کرده، به منظور عیب یابی کنتاکتور، قطعات معیوب یا سوخته را تعویض کنید. در مرحله آخر عمده مشکل شما در ناحیه فنر یا سیم پیچ کنتاکتور می‌باشد. از روانکاری نسبی قسمت های محرک غافل نشوید.
3) جوش خوردگی ناشی از شوک الکتریکی
شوک الکتریکی می‌تواند سبب چسبیدن پلاتین‌های کنتاکتور به یکدیگر شود. عوامل زیر سبب بروز این خطا می‌باشند:
الف) اتصال کوتاهی در بار متصل به کنتاکتور به وجود آمده که موجب جریان کشی شدید و در نتیجه آسیب به کنتاکتور شده است.
ب) بار اضافی و خارج از حد جریان تعیین شده بر روی پلاک کنتاکتور از آن کشیده شده است.
ج) احتمال ناچیز قرار گرفتن جسم خارجی مانند پلیسه یا گرد فلز بر روی کنتاکت‌های کنتاکتور
د) اتصال ضعیف سیم‌های کنتاکتور که سبب اتصالی و قطع مکرر لحظه‌ای جریان برق می‌شود.
راه حل: پس از قطع برق و جدا سازی کنتاکتور، از عدم وجود اتصال کوتاه در بار متصل به کنتاکتور اطمینان حاصل نمایید. سپس با مولتی متر میزان جریان کشی بار را اندازه گیری نمایید. این جریان کشی نباید خارج از میزان جریان نامی کنتاکتور شما باشد. چنانچه کنتاکت‌ها یا پلاتین‌ها آسیب دیده‌اند؛ آنها را حتما تعویض نمایید. در غیر این صورت سطح آنها را با سوهان صیقل داده، فنر و دیگر اتصال را تمیز و تنظیم نمایید. البته این امکان وجود دارد که کنتاکتور مورد استفاده شما از کیفیت مناسب برخوردار نبوده و نیاز به تعویض کنتاکتور داشته باشید. در این صورت می‌توانید از صفحه محصولات کنتاکتور اقدام به انتخاب، بررسی و خرید کنتاکتور مناسب خود نمایید.
4) رها شدن کند یا رها نشدن هسته مرکزی کنتاکتور
مشابه مورد سوم دلایل زیر را می‌توان برای آن عنوان کرد:
الف) وجود گرد و غبار آغشته به چربی (روانکاری روی هسته آهنی) بر روی سطح انتهایی هسته
ب) فنر موجود در داخل کنتاکتور خاصیت خود را از دست داده است.
ج) وجود زنگ زدگی یا خوردگی در هسته آهنی
د) جوش خوردگی کنتاکت کنتاکتور
راه حل: به منظور عیب یابی کنتاکتور، برق را قطع و کنتاکتور را از مدار جدا کنید. کنتاکتور را باز کرده و قطعات داخلی را به طور کامل تمیز و در نهایت روانکاری کنید. در صورت خوردگی یا زنگ زدگی، قطعه معیوب را تعویض کنید و در نهایت از صحت عملکرد فنر و خاصیت ارتجاعی آن مطمئن شوید و قطعات را سرهم و مجددا تست بگیرید.
5) داغ شدن بیش از حد کنتاکتور
چنانچه کنتاکتور شما به دلیل فشار کار بالا و یا قطع و وصل‌های مکرر با دفعات بسیار زیاد داغ می‌کند؛ پیشنهاد ما تعویض کنتاکتور با یکی از انواع رله‌هاست. برای آشنایی بیشتر می توانید به مقاله ” تفاوت کنتاکتور و رله ” نگاهی بیاندازید. در غیر این صورت؛ این داغی ناشی از داغ شدن بیش از حد سیم پیچ است که به یکی از دلایل زیر رخ می‌دهد :
الف) استفاده از ولتاژ غیر مجاز
ب) بالا بودن دمای محیط
ج) وجود عیب مکانیکی در هسته آهنی کنتاکتور
راه حل: برای اطمینان و عیب یابی کنتاکتور، ابتدا میزان ولتاژ ورودی به بوبین کنتاکتور را با استفاده از ولت متر چک کنید و آن را با ولتاژ نامی کنتاکتور تطبیق دهید. در ادامه قطعات داخلی کنتاکتور را تمیز و روانکاری کنید و در نهایت چنانچه دمای داخل تابلو یا محیط کار شما بالاست؛ نسبت به کاهش دمای محیط اقدام نمایید.
در این مقاله به بررسی عوامل خرابی کنتاکتورها، راه‌های شناسایی کنتاکتور معیوب از سالم و در نهایت راه‌حل هایی برای راه‌اندازی و استفاده مجدد کنتاکتورهای معیوب پرداختیم. این مقاله را می پ‌توان جزو پر کاربردترین مقالات فنی حوزه برق صنعتی عنوان کرد. شما خواننده محترم می‌توانید نظرات و سوالات خود را در بخش نظرات سایت وارد کرده و یا از طریق تماس تلفنی یا پیامرسان‌های اینترنتی با ما در تماس باشید. پیشنهاد می‌کنیم برای شناخت و آگاهی بیشتر در خصوص مشخصات و ویژگی‌های کنتاکتورهای با کیفیت موجود در بازار برق ایران، سری به صفحه محصولات سایت بزنید تا با تنوع محصولات کنتاکتور آشنا شوید. انرژی در دستان تو!
