کنتاکتور از جمله تجهیزات پرکاربرد در صنعت برق و در تابلو برق‌های فشار ضعیف و اتوماسیون می‌باشد. کنتاکتور یک کلید مغناطیسی بوده که دارای تعدادی کنتاکت می‌باشد، درنتیجه برای مدارهای قدرت و فرمان از آن استفاده می‌شود. انواع کنتاکتور ها بر اساس کاربرد و نحوه نصب در دسته‌های مختلفی قرار می گیرند که در ادامه به معرفی آن ها خواهیم پرداخت.
معرفی کنتاکتور و اجزای تشکیل دهنده
کنتاکتور یک کلید مغناطیسی است که با داشتن تعدادی کنتاکت باز و بسته می‌تواند یک مدار را کنترل نماید. ساختمان داخلی کنتاکتور متشکل از یک هسته آهنی دو قسمتی به شکل E ، یک سیم پیچ به همراه پلاتین‌های ترمینال‌های ورودی و خروجی و فنر می‌باشد. بخشی از هسته آهنی که سیم پیچ در درون آن قرار گرفته، ثابت و بخش دوم که همراه با فنر است؛ متحرک است.
کنتاکت‌های فرمان به عنوان جز جانبی بر روی قسمت رویی یا کناری کنتاکتور تعبیه شده و با بخش محرک کنتاکتور در تماس است. زمانی که ما به بوبین کنتاکتور برق را اعمال می‌کنیم، میدان مغناطیسی در هسته ثابت کنتاکتور تشکیل شده و هسته متحرک را به سمت خود جذب می‌کند. در طی این عملیات، کنتاکت‌های کنتاکتور نیز تغییر وضعیت داده و کنتاکت‌های بسته (NC) به کنتاکت‌های باز (NO) و کنتاکت‌های باز (NO) به کنتاکت‌های بسته (NC) تغییر وضعیت می‌دهند، همچنین جریان برق از ترمینال ورودی به ترمینال خروجی متصل می‌شود. چنانچه جریان برق بوبین قطع شود؛ بوبین متحرک به واسطه فنر داخلی به وضعیت قبل برگشته و کنتاکت‌ها نیز به وضعیت اولیه بر می‌گردند و جریان برق خروجی نیز قطع می‌گردد. با توجه به نوع کارکرد کنتاکتورهای الکترومکانیکی می‌توان گفت که هر کنتاکتور دارای 3 ترمینال قدرت ورودی و 3 ترمینال قدرت خروجی، 2 ورودی برای تغذیه بوبین، دستکم 2 ترمینال برای کنتاکت باز و 2 ترمینال برای کنتاکت بسته دارد. بر همین اساس کنتاکتور‌ها دارای انواع و دسته بندی‌های خاصی هستند که در ادامه به آنها می‌پردازیم. هر آن چیزی که درباره ساختار کنتاکتور ها می خواهید بدانید را می توانید در ویدیو زیر تماشا کنید.
چند نوع کنتاکتور از نظر تعداد فاز داریم؟
عموم کنتاکتور‌هایی که در صنعت مورداستفاده قرار می‌گیرند؛ کنتاکتورهای سه فاز هستند. کنتاکتورهای سه فاز به دسته‌ای از کنتاکتور‌ها اطلاق می‌شوند که ترمینال قدرت ورودی و خروجی آنها سه تایی یا سه فاز هستند. کنتاکتور سه فاز را می‌توان برای برق تکفاز نیز استفاده نمود به این صورت که سیم فاز را به یکی از پایه‌های ترمینال‌های قدرت متصل نموده و از آن به پایه‌های دیگر به‌اصطلاح پُل برقرار می‌کنیم. کنتاکتورهای تک فاز نیز دسته دیگری از انواع کنتاکتور موجود در بازار هستند که به کنتاکتورهای بی صدا معروف‌اند، این کنتاکتور‌ها از نظر ظاهری مشابه با کلیدهای مینیاتوری هستند و فضای کمتری را اشغال می‌کنند. البته باید در نظر داشت که محدوده جریانی این مدل از کنتاکتور‌ها تا 63 آمپر می‌باشد.
کنتاکتور‌ها از نظر کاربری چند نوع هستند؟
به طور کلی می توان انواع کنتاکتور موجود در بازار را به صورت زیر تقسیم‌بندی نمود:
1) کنتاکتورهای سه فاز با بوبین AC یکی از پر‌مصرف‌ترین انواع کنتاکتور
- این مدل، پر مصرف‌ترین نوع کنتاکتور بوده که در رنج جریانی 9 الی 800 آمپر تولید می‌شود. از این مدل برای سوئیچینگ، محافظت و کنترل دستگاه‌های مصرف کننده انرژی برق استفاده می‌شود و بوبین آنها نیز عموماً در رنج 110، 220 و 380 ولت می‌باشد.
کنتاکتورهای سه فاز با بوبین DC
- این مدل‌ها در بازار به کنتاکتور DC معروف‌اند. تفاوت آنها با مدل کنتاکتور سه فاز AC در تغذیه بوبین است و کاربرد آنها عموماً در صنایع الکترونیک و اتوماسیون صنعتی است. ابعاد آنها در یک رنج جریانی یکسان، کمی بزرگ‌تر از نمونه بوبین AC می‌باشد و رنج ولتاژی این کنتاکتور‌ها 24، 48 و 110 ولت است.
مینی کنتاکتور
- مینی کنتاکتور‌ها تجهیزی هستند مشابه با کنتاکتورهای سه فاز در ابعاد کوچک‌تر و در جریان محدودتر. این کنتاکتور‌ها اصطلاحاً کنتاکتور کامپکت نیز خوانده می‌شوند و وظیفه اصلی‌شان تنها حفاظت از تجهیز پایین‌دستی است. رنج تولید آنها نیز معمولاً تا 25 یا 32 آمپر می‌باشد.
کنتاکتور خازنی
- با قرار دادن یک واحد سوئیچینگ خازنی بر روی کنتاکتور سه فاز، کنتاکتور خازنی به وجود می‌آید. سیم‌های ورودی و خروجی واحد خازنی به ترمینال‌های ورودی خروجی قدرت کنتاکتور متصل می‌شود. کاربرد کنتاکتور خازنی تنها در تابلوهای بانک خازنی به منظور جبران توان راکتیو است و علت استفاده از آنها در بانک خازنی به دلیل اتصال جریان بسیار بالایی است که در حین قطع و وصل خازن در مدار صورت می‌گیرد. در یک بانک خازنی به منظور اصلاح ضریب بار، جریان هجومی بسیار زیادی داریم که واحد خازنی آن را به کنترل خود در می‌آورد، انتخاب کنتاکتور و واحد خازنی مناسب آن بر مبنای خازن‌های استفاده شده در تابلوی بانک خازنی می‌باشد و دارای محاسبات خاص به خود است.
کنتاکتور تک فاز
- کنتاکتورهای تک فاز نمونه جدید از کنتاکتورهای AC هستند که برای کارهای سبک و سیستم‌های کنترل تولید شده‌اند. محدوده ولتاژی آنها 220 ولت بوده و محدوده جریانی آنها نهایتاً 63 آمپر است. کاربرد کنتاکتورهای تک فاز بیشتر در کنترل روشنایی، تهویه و راه اندازی موتور پمپ‌های تکفاز است.
رله‌های حالت جامد یا SSR یا کنتاکتور SSR
- SSRها نوعی رله صنعتی هستند که در بازار به کنتاکتور SSR معروف شده‌اند. در واقع SSR رله‌ای است که با استفاده از ادوات نیمه‌هادی صنعتی ساخته‌شده است. رله‌های SSR را می‌توان از نظر تحریک، کلید زنی و ساختار تفکیک کرد. به‌طور کلی در هر مداری که نیاز به کلید زنی با سرعت بالا مورد نیاز باشد؛ می‌توان از رله SSR استفاده کرد. به همین ترتیب از این رله در دستگاه‌های تغییر دور موتور، سافت‌ها، سروو، هیتر و… می‌توان استفاده برد. رله‌های SSR را می‌توان برای بارهای AC یا DC نیز بکار برد.
جدول انواع کنتاکتور بر حسب نوع جریان
- کنتاکتورهای قدرت (سه فاز) دارای استانداردی بر حسب نوع کاربرد و جریان مصرفی هستند. کنتاکتور قدرت از نوع بوبین AC یا بوبین DC با توجه به تجهیزی که می‌خواهد از آن استفاده کند؛ تولید می‌شود. مصرف کننده و عملیاتی که قرار است انجام گیرد؛ باعث تغییر در خصوصیات فنی و متریال کنتاکتور می‌شود. این دسته بندی تحت جدول زیر به تفکیک آمده است:
نوع جریان | دسته بندی | کاربرد |
AC | AC-1 | بارهای غیر القایی یا القایی ناچیز یا مقاومتی کامل |
AC | AC-2 | موتور روتور سیم پیچی شده ( روشن کردن، خاموش کردن) |
AC | AC-3 | موتورهای قفس سنجابی (روشن کردن، خاموش کردن، در حال کار) |
AC | AC-4 | موتورهای قفس سنجابی (روشن کردن، پلاگینگ، اینچینگ) |
AC | AC-5a | سوئیچینگ لامپ تخلیه الکتریکی |
AC | AC-5b | سوئیچینگ لامپ های رشته ای |
AC | AC-6a | سوئیچینگ ترانسفورماتورها |
AC | AC-6b | سوئیچینگ بارهای خازنی |
AC | AC-7a | بارهای القایی ضعیف در لوازم خانگی یا بارهای مشابه |
AC | AC-7b | بارهای موتوری برای لوازم خانگی |
| AC | AC-8a | کنترل کمپرسور سیستم های برودتی با رله اضافه بار به همراه ریست دستی |
AC | AC-8b | کنترل کمپرسور سیستم های برودتی با رله اضافه بار به همراه ریست خودکار |
AC | AC-12 | کنترل بارهای مقاومتی و حالت جامد با ایزوله سازی اتوکوپلر |
| AC | AC-13 | کنترل بارهای حالت جامد با ایزوله سازی توسط ترانسفورماتور |
AC | AC-14 | کنترل بار های الکترومغناطیس کوچک |
| AC | AC-15 | کنترل بار های الکترومغناطیس AC |
نوع جریان | دسته بندی | کاربرد |
DC | DC-1 | بارها |
DC | DC-3 | موتور های شنت ( روشن کردن، پلاگینگ و اینچینگ) |
DC | DC-5 | موتور های سری ( روشن کردن، پلاگینگ و اینچینگ) |
| DC | DC-6 | سوئیچینگ لامپ های رشته ای |
DC | DC-12 | کنترل بارهای مقاومتی و بارهای حالت جامد با ایزوله سازی اتوکوپلر |
| DC | DC-13 | کنترل بارهای الکترومغناطیسی DC |
| DC | DC-14 | کنترل بارهای الکترومغناطیسی DC با مقاومت کاهش مصرف |
